Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?
Seksueel gedrag kan oké zijn (bv. met consent) of grensoverschrijdend. Wanneer gaat iets te ver? Onder seksueel grensoverschrijdend gedrag (sgg) verstaan we alle gedrag waarbij iemand ongewild wordt betrokken in seksuele handelingen of interacties. Dit kan gebeuren zonder fysiek contact (bv. seksueel getinte opmerkingen of het ongewenst verspreiden van naaktbeelden), of met fysiek contact (zoals aanranding of verkrachting).

Met het Vlaggensysteem van Sensoa kan je a.d.h.v. 6 categorieën op een (relatief) objectieve manier de ernst van seksueel gedrag beoordelen:

1. Is er wederzijdse toestemming? – Je wilt het allebei. Er zijn geen twijfels.
   Belangrijk: geen antwoord is niet gelijk aan toestemming!
2. Is er sprake van vrijwilligheid? – Er is geen sprake van dwang of (sociale) druk.
3. Is de relatie tussen de personen gelijkwaardig? – Beide partijen hebben evenveel te zeggen/ evenveel macht. De één overheerst de ander dus niet.
4. Wat is het ontwikkelings- of functioneringsniveau van de betrokkenen? – Het seksueel gedrag is passend voor de (mentale) leeftijd.
5. Wat is de context van het seksueel gedrag? – Het past bij de context of omgeving en is niet storend of choquerend voor iemand.
6. Wat is de impact van het seksueel gedrag? – Het gedrag is niet schadelijk voor mezelf of voor een ander (fysiek, emotioneel of psychisch)

O.b.v. deze criteria kan er een vlag toegekend worden dat overeenkomt met de ernst van het grensoverschrijdend seksueel gedrag:

Groen: aanvaardbaar seksueel gedrag
Geel: licht grensoverschrijdend seksueel gedrag
Rood: ernstig grensoverschrijdend seksueel gedrag
Zwart: zwaar grensoverschrijdend seksueel gedrag

Hoe vaak komt het voor?
Jammer genoeg is seksueel grensoverschrijdend gedrag iets waar iedereen ooit in hun leven rechtstreeks of onrechtstreeks mee te maken krijgt. Uit de UN-MENAMAIS-studie van de UGent uit 2021 bleek dat 64% van de personen tussen 16 en 69 jaar sgg meemaakte in hun leven (80% van de vrouwen, en bijna 50% van de mannen). Verder vonden ze dat het ook best nog vaak voorkwam bij kinderen en jongeren (17%) en bij ouderen (8%). Tot slot komt het ook voor bij 80% van de LGBTQIA+ personen.

So what?
Het is belangrijk om sgg bespreekbaar te maken, omdat slechts 7% van de slachtoffers formele hulp zoekt, en slechts 4% aangifte doet. Dit terwijl sgg een sterke impact kan hebben op iemands welzijn. Zo krijgen slachtoffers regelmatig te kampen met een negatief zelf-/ wereldbeeld, angst, moeite met vertrouwen, depressie, schuld- en schaamtegevoelens, eetstoornissen, zelfverwonding en zelfs suïcidaliteit. Verder hebben ze ook vaker last van sociale problemen (isolatie door schaamte, gebrek aan vertrouwen in anderen), fysieke gevolgen (bloedingen, verwondingen), financiële problemen (hoge medische kosten zoals dokters en psychologen, verlies van job of focus om te studeren door mogelijke PTSS*)…

Slachtoffers zoeken vaak geen hulp door schaamte, angst om niet geloofd of serieus genomen te worden en gebrek aan informatie over waar en hoe ze hulp kunnen vinden. LGBTQIA+ personen worstelen daarbij vaak nog met een dubbel stigma, door hun genderidentiteit en/ of seksualiteit. Hierdoor hebben zij extra moeite met de weg vinden naar hulp.

Ondanks het feit dat sgg zo vaak voorkomt, met heel wat mogelijke negatieve ernstige gevolgen, wordt er weinig over gesproken. Als iemand er toch over spreekt, weet de omgeving vaak niet hoe ze best reageren.

Daarom is het belangrijk om te weten wat je als slachtoffer of als omgeving kan doen!

Wat kan je doen als slachtoffer?
Als je slachtoffer bent van seksueel grensoverschrijdend gedrag is het belangrijk om te weten dat jij geen schuld treft! Niemand lokt sgg uit of is verantwoordelijk voor andermans gedrag; en het kan iedereen overkomen. Vervolgens is het belangrijk dat je een veilige plaats opzoekt na de feiten en dat je iemand in vertrouwen neemt. Erover praten kan beangstigend en schaamtelijk aanvoelen, maar het kan je echt een hele stap vooruit helpen. Als je liever anoniem met iemand wil spreken kan dat uiteraard ook! Punt vzw en heel wat andere hulplijnen staan klaar om naar je te luisteren! Verder is het aangeraden om aangifte te doen bij je huisdokter, spoeddienst, in een politiekantoor of bij één van de Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG). Het kan helpen om een vertrouwenspersoon mee te nemen. Heb je geen vertrouwenspersoon? Dan kan je aan een hulporganisatie vragen om je te begeleiden. Je bent niet alleen!

Wat kan je doen als omgeving?
Als omgeving is het niet makkelijk om met zo’n situatie om te gaan en het slachtoffer te steunen. Weet dat er geen juiste of foute reactie is hierbij. Het belangrijkste is dat je ‘normaal’ doet. Het kan het slachtoffer helpen om zo snel mogelijk zijn/haar oude dagelijkse routine weer op te nemen om zo houvast en afleiding te creëren. Verder kan je het slachtoffer steunen door te luisteren naar zijn/haar verhaal, hen te steunen bij het doen van een aangifte en hen aan te sporen (maar vooral niet dwingen!) om langs een dokter te gaan. Heb steeds respect voor de beslissing van het slachtoffer en laat hem/haar/hen weten dat je altijd klaar staat om te praten of te luisteren. Maar het is ook belangrijk dat je goed voor jezelf zorgt, want zo’n situatie aan de zijlijn meemaken kan ook een grote impact hebben. Praat over je gevoelens en ervaring met een professional (vb. psycholoog, therapeut, psychiater) of één van de vrijwilligers bij de hulplijnen. Wil je meer informatie over hoe je kan helpen als omgeving? Bekijk dan deze gids van seksueelgeweld.be!